Պատրաստվե՛ք ներկայացնելու՝
Թեման՝ Հայոց քաղաքակրթությունը ուշ միջնադարում․
ա/ Հայաստանը 15-րդ դարում
բ/ Հայաստանը 16-րդ դարում-17-րդ դարի առաջին կեսին /բանավոր, էջ 191-197, նաև այլ աղբյուրներ/․
Առաջադրանք
1․ Նկարագրե՛ք վիճակը Հայաստանում օտար տիրապետության շրջանում։
Հայոց անկախ պետականության կորուստը և Հայաստանում օտար տիրապետության հաստատումը ծանր հետևանքներ ունեցան հայ բնակչության բոլոր խավերի կյանքում: Սեփականության իրավունքի, դատավարության բնագավառում հայոց ազգային համակարգի կազմալուծումը և հայկական միջավայրում օտար համակարգի պարտադրումը էապես խաթարեցին Հայաստանի և հայ ժողովրդի բնականոն զարգացման ընթացքը:
Օտար տիրապետության հաստատումը հանգեցրեց հայ ավատատերերի՝ հողի սեփականության իրավունքի կորստին ու դրանով պայմանավորված՝ նաև հայրենիքի գաղափարի թուլացմանը։ Օտար դավանանքի վրա խարսխված կառավարման համակարգի ներդրումը, հողի սեփականության իրավունքի անցումն արևելյան բռնատիրության իշխանությանը, քոչվորական ցեղախմբերի ներհոսքը Հայասաան միանգամայն անհուսալի էին դարձնում անձի ու գույքի որևէ երաշխիք, նպաստում բնակչության ունեզրկմանը և սեփական բնակավայրերը լքելուն:
Խոշոր հարված ստացավ նաև կրթամշակութային համակարգը։ Քաղաքական ու տնտեսական անկայուն իրավիճակը հնարավորություն չէր տալիս կրթական միասնական գործընթաց ապահովելու բուն Հայաստանում: Դա իր հերթին խոչընդորում էր հայ հասարակության քաղաքակրթական լիարժեք զարգացմանը:
Չնայած ստեղծված ծանր պայմաններին՝ հայ բնակչության հիմնական զանգվածը մասնակից է եղել ժամանակի գիտակրթական ոլորտում կատարված հայտնագործություններին ու առաջընթացին, շարունակել իր գոյապայքարը, պահպանել ազգային-քաղաքակրթական դիմագիծը: Հայ քաղաքական և հոգևոր գործիչները ուղիներ են փնտրել սեփական հայրենիքում վերականգնելու անկախ պետականությունը և ունենալու արժանապատիվ ապագա:
2․ Ե՞րբ և որտե՞ղ առաջացան Օսմանյան և Սեֆյան պետությունները։
XVI դարի սկզբին թուրքմենական ցեղախմբերի տիրապետությանը Հայաստանում փոխարինելու եկան օսմանյան և սեֆյան հակամարտող պետությունների ծանր ու ավերիչ նոր ժամանակները:
Կասպից ծովից հարավ-արևմուտք՝ Իրանի Արդեբիլ քաղաքում էր շեյխ Սեֆիի հիմնադրած կրոնական համայնքը: 1502 թ. ՝ ակ–կոյունլուներին պարտության մատնելուց և նրանց մայրաքաղաք Թավրիզը գրավելուց հետո, Սեֆյանները հիմնադրեցին իրենց պետությունը: Նրանք այնուհետև գրավեցին Շիրվանը, ամբողջ Իրանը, Հայաստանը և հասան մինչև Բաղդադ:
Փոքր Ասիայի արևմտյան մասում դեռ 1299 թ. հիմնադրվել էր թուրք-օսմանների պետությունը: Օգտվելով Բյուզանդիայի թուլացումից՝ օսմաններն աստիճանաբար գրավեցին նորանոր տարածքներ: 1453 թ. նրանք գրավեցին Բյուզանդիայի մայրաքաղաքը, տիրացան կայսրության ողջ տարածքին և ստեղծեցին ընդարձակ կայսրություն: Դրանից հետո սկիզբ առան թուրք–պարսկական պատերազմները՝ Հայաստանում և Մերձավոր Արևելքում գերիշխանություն հաստատելու նպատակով:
3․ Նկարագրե՛ք Շահ Աբասի կազմակերպած հայ ժողովրդի բռնագաղթը
/բլոգային աշխատանք/․
1604 թ. թուրքական սուլթանը նոր բանակ ուղարկեց շահ Աբասի դեմ: Խուսափելով օսմանյան բանակի հետ ընդհարվելուց՝ շահը վճռեց ամայացնել նրա ճանապարհին ընկած բնակավայրերը՝ բնակչությանը փոխադրելով Իրանի խորքերը: Դրանով օսմանյան բանակը կզրկվեր պարենից, օթևանի հնարավորությունից և այլևս չէր կարողանա շարունակել արշավանքը: Բռնագաղթի միջոցով որակյալ երկրագործներ ու արհեստավորներ փոխադրելով ու բնակեցնելով Իրանի ներքին շրջաններում՝ շահ Աբասը նպատակ ուներ զարկ տալու իր երկրի տնտեսության զարգացմանը: Միաժամանակ հայ վաճառականությանը փոխադրելով Իրանի հարավային նահանգներ՝ նա որոշել էր հյուսիսային մասերում զարգացած մետաքսի առևտուրը փոխադրել դեպի Պարսից ծոցի շրջան, որից Օսմանյան կայսրությունը մեծ վնաս կկրեր:
Հայ բնակչության տեղահանությունը սկսվեց 1604 թ. օգոստոսին: Հրամայված էր հրդեհել բոլոր գյուղերը, շեները, խոտի և հացաբույսերի դեզերը: Գաղթեցվեց մոտ 300 հազար բնակչություն: Լուր ստանալով, որ օսմանյան բանակը արդեն մտել է Արարատյան դաշտ՝ շահ Աբասը հրամայեց գաղթեցվող բնակչությանը արագորեն փոխադրել Արաքսի աջ ափը: Գետանցման ժամանակ մեծ թվով բնակչություն խեղդվեց։ Տեղահանությունից զերծ մնացին Հայաստանի այն նահանգների բնակիչները, որոնք հեռու էին օսմանյան արշավանքի երթուղուց: Հայ բնակչությունը բազմիցս փորձեց չենթարկվել գաղթի հրամանին կամ խույս տալ գաղթից: Սակայն նման քայլերն ավարտվում էին դաժան պատժամիջոցներով: Այսպես՝ պարսկական զորքը հաշվեհարդար տեսավ Գառնի գյուղի նկատմամբ, որի բնակիչները փորձել էին ընդդիմանալ գաղթի հրամանին:
Հայերը բնակեցվեցին Իրանի տարբեր նահանգներում: Սպահանի մոր Ջուղայի բնակիչները շուտով հիմնեցին Նոր Ջուղա բնակավայրը:
1605 թ. Արարատյան դաշտ ներխուժած օսմանյան բանակը, չհամարձակվելով հետապնդել պարսիկներին, նախընտրեց ձմեռն անցկացնել Վասպուրականում: 1606 թ. վճռական ճակատամարտում պարտություն կրելով՝ օսմանյան կողմը համաձայնեց հաշտության պայմանագրի ստորագրմանը, որով վերահաստատվում էր Ամասիայի պայմանագրով նախատեսված սահմանագիծը:
Թուրք-պարսկական պատերազմներն ավարտվեցին 1638 թ., երբ օսման յան բանակը գրավեց Բաղդադը: 1639 թ. Օսմանյան կայսրության և Սեֆյան Իրանի միջև կնքված Կասրե-Շիրինի պայմանագրով Հայաստանը կրկին վերաբաժանվեց երկու ախոյան տերությունների միջև։ Այդ սահմանագիծը քիչ փոփոխություններով պահպանվեց մինչև XIX դ. սկիզբը: